Kατά το έτος 2017, σύμφωνα με την υπ’ αριθμ. ΥΠΠΟΑ/ ΓΔ.ΑΠΚ/ΔΙ.Π.Κ.Α/Τ.Ε.Ε.Α.Ε.Ι/193309/124330/5258/829/04.7.2017 απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού, στο σπαρτιατικό ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνα πραγματοποιήθηκαν οι εξής ανασκαφικές εργασίες:

Α) Ανασκαφικές εργασίες.

Μετά την αποκάλυψη της μνημειακής εισόδου στο ΒΔ τμήμα του λόφου κατά το 2013 και την πλήρη αποκάλυψη όλων των καταλοίπων κατά μήκος της δυτικής πλαγιάς του λόφου της Αγ. Κυριακής, μέσω της οποίας ήρθαν στο φως κατά τα έτη 2015-2016 τόσο η συνέχεια του αρχαϊκού περιβόλου από το σημείο αυτό και προς τα νοτιοδυτικά όσο και οι εφαπτόμενες σε αυτόν κατασκευές της ύστερης αρχαιότητας, οι φετινές προσπάθειες επικεντρώθηκαν: Α) στη εξέταση του μη ερευνημένου κατά το παρελθόν ΝΔ τμήματος του λόφου και Β) στο χώρο που βρίσκεται αμέσως βορείως του αναστηλωμένου πια στην αρχική του θέση κυκλικού βωμού του ιερού.

Α. «Στοά»

Στη ΝΔ περιοχή του λόφου οι φετινές ανασκαφικές εργασίες πραγματοποιήθηκαν σε χώρο διαστάσεων περ. 20μ. μήκους και 7μ. πλάτος, που ορίζεται από τα τετράγωνα Α-Γ -3 έως -6.

Αμέσως κάτω από την επίχωση πάχους από 0,20μ έως 0,80μ αποκαλύφθηκε η θεμελίωση δύο αρχαίων οικοδομημάτων, τα οποία αναπτύσσονται σε σχήμα Γ και Π, και ακολουθούν την ίδια πορεία με προσανατολισμό Α-Δ, ενώ είναι «ανοιχτές» προς νότο. Τόσο η δομή όσο και η τεχνική κατασκευής των δύο αυτών οικοδομημάτων, τα οποία εδράζονται στη λαξευμένη κιμηλιά του φυσικού βράχου, διαφέρουν ελάχιστα: το ένα, σε σχήμα Γ, αποτελείται από μεσαίου και μικρού μεγέθους ακατέργαστους ασβεστόλιθους και ενσωματώνει τμήμα του φυσικού βράχου στη Β πλευρά του. Το δεύτερο, σε σχήμα Π, αποτελείται από μεγάλου μεγέθους αδρούς λίθους, τοποθετημένους σε σειρά. Και στις δύο κατασκευές δεν χρησιμοποιήθηκε ασβεστοκονίαμα ως συνδετικό υλικό. Τόσο το υλικό όσο και ο τρόπος κατασκευής αυτών των δομών, καθώς και οι διαστάσεις τους παρουσιάζουν ομοιότητες και μπορούν να χρονολογηθούν στα αρχαϊκά και υστεροκλασικά ή ελληνιστικά χρόνια. Πιθανότατα, πρόκειται για ένα κτήριο το οποίο έχει υποστεί παρεμβάσεις και αλλαγές σε μεταγενέστερη φάση μετά από μια καταστροφή, η οποία προκλήθηκε από σεισμό, όπως υποδεικνύει η καμπύλωση που είναι ορατή στον εξωτερικό ανατολικό τοίχο. Το στρώμα καταστροφής από πατημένο κόκκινο-πηλώδες χώμα και θραύσματα κεραμίδων στέγης, που αποκαλύφθηκε σε διάφορα σημεία του χώρου, αναδεικνύει και την ανωδομή του κτηρίου που αποτελούνταν από πλινθόκτιστους τοίχους και στέγη με κεραμίδες λακωνικού τύπου. Όλα τα παραπάνω στοιχεία επιτρέπουν μια ερμηνεία του χώρου ως στοά για πολλαπλές χρήσεις (χώρος αναθημάτων, εστιατόριο, χώρος συναθροίσεων κτλ.). Αυτή την ταύτιση ενισχύει, επιπλέον, και η θέση του οικοδομήματος κοντά στο ΝΔ πέρας των περιβόλων της αρχαϊκής και γεωμετρικής εποχής: στο κενό που δημιουργείται μεταξύ των σημείων αυτών εικάζεται ότι υπήρχε μια δεύτερη είσοδος πάνω στον κεντρικό άξονα Β-Ν που τέμνει το ιερό και σε διαμετρικά αντίθετη θέση σε σχέση με την κεντρική πύλη στα βόρεια. Πρόκειται για έναν δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ της κορυφής του λόφου και των βοηθητικών εγκαταστάσεων του ιερού που αρχίζουν να αποκαλύπτονται στις παρυφές του λόφου. Η τελική και ολοκληρωμένη ερμηνεία και αποτύπωση του νέου αυτού οικοδομήματος θα πραγματοποιηθεί κατά τις εργασίες του 2018 όταν θα αποκαλυφθεί πλήρως η ΝΔ πλευρά του λόφου της Αγίας Κυριακής.

Αξίζει να σημειωθεί ότι από τον χώρο περισυλλέχθηκαν, μεταξύ άλλων, μια χάλκινη κεφαλή γρύπα που αποτελούσε επίθεμα χάλκινου λέβητα του ύστερου 8ου αι. π.Χ., ένα χάλκινο περίαπτο σε σχήμα πτηνού αρχαϊκής εποχής, καθώς και ένα τμήμα πήλινου ειδωλίου ανδρικής μορφής μικρών διαστάσεων των ίδιων χρόνων. Από την αρχική μελέτη της κεραμικής εξάγεται και από γίνεται φανερό ότι σε σύνολο 2239 οστράκων η κεραμική των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων υπερισχύει αναλογικά των άλλων εποχών.

Β. Οικοδόμημα πρώιμης βυζαντινής περιόδου

Στην κορυφή του λόφου και αμέσως βόρεια του κυκλικού βωμού που αναστηλώθηκε στην αρχική του θέση, ήρθαν στο φώς αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της πρώιμης βυζαντινής εποχής.

Μετά την αφαίρεση των στρωμάτων σύγχρονης επίχωσης βάθους περ. 0,30μ. από μικρούς αργούς λίθους ανακατεμένους με θραύσματα κεραμίδων στέγης και τμημάτων κονιάματος, αποκαλύφθηκαν τοίχοι με προσανατολισμό Α-Δ και Β-Ν που συναντώνται σε ορθές γωνίες. Η διάταξη των τοίχων και η προέκτασή τους προς νότο επιτρέπουν τον συσχετισμό τους με τα ευρήματα των ανασκαφών που πραγματοποίησε ο Χ. Τσούντας στο χώρο αυτό το 1890. Ο συνδυασμός αυτών των δεδομένων με το γεγονός ότι η τοιχοποιία αποτελείται από αδρούς λίθους μικρού μεγέθους τοποθετημένους σε δύο σειρές, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι αποκαλυφθέντες τοίχοι αποτελούν μέρος ενός ευρύχωρου ορθογώνιου οικοδομήματος της πρώιμης βυζαντινής εποχής (6^ος αι. μ.Χ.), διαστάσεων περίπου 15μ. μήκος και 7 μ. πλάτος, και με προσανατολισμό Β-Ν, άγνωστης, όμως, ακόμα λειτουργίας και χρήσης.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η πρώτη αποτίμηση των κινητών ευρημάτων της περιοχής, αφού σύμφωνα με αυτή και σε αντίθεση με τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα αναδεικνύεται η υπεροχή της γεωμετρικής παραγωγής σε σύνολο 3648 οστράκων. Από τα ευρήματα που συγκεντρώθηκαν κατά τις εργασίες που διενεργήθηκαν στο χώρο ξεχωρίζουν τα χάλκινα αντικείμενα, ένα ειδώλιο λαγού και ένα βραχιόλι, καθώς και ένα μαρμάρινο δωρικό κιονόκρανο ρωμαϊκής εποχής που βρέθηκε ενσωματωμένο σε έναν από τους αποκαλυφθέντες τοίχους.

B) Άλλες εργασίες.

1. Για το σκοπό της ειδικότερης επιστημονικής ερμηνείας των δεδομένων που προκύπτουν μετά από κάθε ανασκαφική περίοδο, καθώς και της ανάλυσης ειδικών θεμάτων που σχετίζονται με το ιερό, οργανώθηκε στις 28 Ιουλίου 2017 μια ημερίδα/ workshop στην Πνευματική Εστία Σπάρτης και τον αρχαιολογικό χώρο με τη συμμετοχή των Καθ. κκ. Massimo Nafissi (πανεπιστήμιο Περούτζια), Clemente Marconi (NYU), Σταύρου Βλίζου (Ιόνιο πανεπιστήμιο), των αρχιτεκτόνων Θέμη Μπιλή και Μαρία Μαγνήσαλη και των υποψήφιων διδακτόρων των πανεπιστημίων Paris 1 – Panthéon Sorbonne και Ecole Pratique des Hautes Etudes, Sorbonne κκ. Adrien Delahaye και Christian Mazet αντίστοιχα.
2. Μια από τις προτεραιότητες του Ερευνητικού Προγράμματος Αμυκλών είναι και η συλλογή πληροφοριών για το λόφο της Αγ. Κυριακής από τους κατοίκους των γειτονικών οικισμών ώστε να χρησιμοποιηθούν στις δράσεις διαχείρισης και ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου. Για τον σκοπό αυτό διενεργήθηκε φέτος για τρίτη φορά μια έρευνα κοινού με στόχο την καταγραφή προβληματισμών που αφορούν την ύπαρξη και λειτουργία του αρχαιολογικού χώρου και συγκεντρώθηκαν 139 ερωτηματολόγια.
3. Για το σκοπό της ένταξης της τοπικής κοινωνίας στο αρχαιολογικό περιβάλλον του Ερευνητικού Προγράμματος Αμυκλών, οργανώθηκαν για τρίτη συνεχόμενη χρονιά για παιδιά του δημοτικού και ενήλικες οι εξής εκπαιδευτικές δράσεις και ειδικές ξεναγήσεις στον χώρο: «Μικροί αρχαιολόγοι εν δράση», «Ρώτα τον αρχαιολόγο», «Ιστορίες για την τροφή: Η γιορτή τότε, το πανηγύρι σήμερα», «Περιβαλλοντικές δράσεις στο Αμυκλαίο: Μία θεματική ξενάγηση», «Αρχιτεκτονικές ιδιαιτερότητες και αναζητήσεις του Αμυκλαίου» και «Έκθεση και ξενάγηση στον αρχαιολογικό χώρο».

Γ) Εργασίες ανάδειξης Αρχαιολογικού Χώρου.

1. Μερική αναστήλωση της κρηπίδας του θρόνου: Σε αρχικές θέσεις τοποθετήθηκαν λίθοι της βαθμίδας και της βάσης του στυλοβάτη, καθώς και μία πλίνθος κίονα και ένα κατώτερο τμήμα σφονδύλου κίονα. Το ελάχιστο και απολύτως απαραίτητο νέο υλικό υποστήριξε την τμηματική αυτή αναστήλωση.
2. Τμηματική αποκατάσταση κυκλικού βωμού: Τα μέλη του κυκλικού βωμού βρίσκονταν ήδη ενταγμένα σε µια δοκιμαστική διάταξη εντός του αρχαιολογικού χώρου. Πραγματοποιήθηκε η μόνιμη τοποθέτηση τους µε συνδυασμό νέου και αρχαίου υλικού στο αρχικό σημείο του μνημείου όπως πιστοποιείται από το σχέδιο του Τσούντα. Το κυκλικό ίχνος της ευθυντηρίας της κατασκευής υποδηλώθηκε µε εγκιβωτισμένο χαλίκι.